آلکالین فسفاتاز (Alkaline Phosphatase)، آنزیمی است که در بافت های مختلف سراسر بدن از جمله کبد، استخوان، کلیه، روده و در جفت زنان باردار یافت می شود. این تست با نام های متعارف دیگر مانند ALK PHOS; Alkp نیز خوانده می شود .

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، ALP آنزیمی است که عمدتا در کبد و مغز استخوان تولید می شود، همچنین این آنزیم از روده، کلیه و جفت استخراج می شود.

تست ALP برای تشخیص بیماری های کبد و استخوان مفید است.در موارد آسیب خفیف سلول کبدی، سطح ALP ممکن است تنها به طور خفیفی بالا رود. اما در بیماری حاد کبد می تواند به طرز آشکاری افزایش یابد.به محض گذر از مرحله حاد ، سطح سرمی به ناگهان کاهش می یابد.و حال آنکه بیلی روبین سرم بالا باقی خواهد ماند.

برای تعیین اختلال کار کبد تست های آزمایشگاهی متعددی انجام می شود( برای مثال بیلی روبین ، لوسین آمینو پپتیداز(LAP)،۵-نوکلئوتیداز و گاماگلوتامیل ترنس پپتیداز)

در اختلالات استخوانی، سطح ALP به خاطر فعالیت استئوبلاستی)تولید سلول استخوانی) غیر طبیعی افزایش می یابد.در کودکان یافتن سطوحبالای ALP قبل وطی دوران بلوغ ، به خاطر رشد استخوانی، غیر طبیعی نیست.

ایزو آنزیم های ALP جهت تمایز بین بیماری های کبد و استخوان به کار می رود،ALP1 نشان دهنده بیماری با منشا کبدی و ALP2 با منشا استخوانی است.

● اهداف آزمایش فسفاتاز قلیایی :

– تعیین وجود اختلال کبد یا استخوان

– مقایسه نتایج ALP با سایر تست های آزمایشگاهی برای تایید اختلال کبد یا استخوان.

● علت درخواست تست

برای غربالگری یا پایش درمان اختلال کبد یا استخوان و نیز به عنوان بخشی از پانل روتین کبد یا وقتی که فرد دارای علائم اختلال کبد یا استخوان است، درخواست می شود.
این تست همچنین ممکن است گاهی برای پایش درمان بیماری پاژه و یا سایر شرایط استخوان ، مانند کمبود ویتامین D مورد استفاده قرار گیرد.

● محدوده مرجع:

مقادیر مرجع بستگی به روش اندازه‌گیری و آزمایش دارد. مقادیر طبیعی در کودکان و زنان باردار بالاتر است. در کودکان معمولاً مقادیر طبیعی ۲ تا ۳ برابر بزرگسالان است و در سنین بلوغ به حداکثر می‌رسد.

در طی اپیزودهای بسیار سریع رشد و نمو مقادیر بالاتر از U/L1000 ممکن است طبیعی باشد. مقادیر بالای آلکالن فسفاتاز در دوران کودکی نشان دهنده فعالیت استئوبلاستی و رشد استخوانی است و پس از بلوغ اغلب منشاء آلکالن فسفاتاز، کبدی است.

مقادیر طبیعی در بزرگسالان تقریباً U/L 120- 50 است. در دوران بارداری میزان طبیعی تقریباً تا دو برابر این مقدار می‌رسد.

مقادیر طبیعی در مردان بالغ اندکی بالاتر از زنان است. پس از یائسگی مقادیر طبیعی برابر یا بیشتر از مردان می‌گردد.

● در چه شرایطی تست افزایش می یابد

افزایش میزان ALP در خون معمولا با بیماری کبدی یا اختلالات استخوان ایجاد می شود. سطوح این آنزیم می تواند تا حد زیادی افزایش یابد، به عنوان مثال در مواردی که یک یا تعدادی مجاری صفراوی مسدود شده اند. افزایش کمتر این آنزیم در سرطان کبد و سیروز با استفاده از داروهای سمی برای کبد و در هپاتیت دیده می شود. هر شرایطی که منجر به تشکیل استخوان اضافی شود، شامل بیماریهای استخوان نظیر بیماری پاژه و سایر بیماری ها مانند آرتریت روماتوئید و بهبود شکستگی ها می تواند باعث افزایش سطح ALP شود. کودکان و نوجوانان به طور شاخص دارای سطح ALP خون بالاتری هستند، چون استخوان آنها هنوز در حال رشد است.

بارداری می تواند سطح ALP را افزایش دهد. با بهبود شکستگی ها نیز افزایش موقت دیده می شود.

● در چه شرایطی تست کاهش می یابد

اگر درمان فرد مبتلا به بیماری پاژه با موفقیت انجام شود، سطح ALP کاهش می یابد یا به حد طبیعی باز می گردد. اگر فردی با سرطان استخوان یا کبد، به درمان پاسخ می دهد، میزان ALP باید کاهش یابد.
مقادیر کم ALP ممکن است به طور موقت پس از انتقال خون یا عمل جراحی بای پس قلب دیده شود. کمبود روی ممکن است باعث کاهش سطوح ALP شود. یک اختلال ژنتیکی نادر از سوخت و ساز استخوان به نام hypophosphatasia می تواند باعث پایین آمدن شدید و طولانی مدت سطوح ALP شود.

ALP بالا معمولا به این معنی است که یا کبد آسیب دیده یا شرایطی که منجر به افزایش فعالیت سلول های استخوان شده است وجود دارد.

اگر سایر آزمایش های کبدی نظیر بیلی روبین، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) یا آلانین آمینوترانسفراز (ALT) نیز بالا هستند، معمولا ALP از کبد است.

اگر مقادیر کلسیم و فسفر غیرطبیعی است، معمولا ALP از استخوان است. اگر GGT یا ۵′ – نوکلئوتیداز نیز افزایش یافته، ALP بالا احتمالا به دلیل بیماری کبدی است.

اگر هر کدام از این دو آزمایش طبیعی است، اما ALP بالا می باشد، احتمالا به دلیل وضعیت استخوان است.

اگر از روی علائم و نشانه ها یا از تست های روتین دیگر، مشخص نیست که ALP بالا ناشی از کبد یا استخوان است، آزمایش برای ایزوآنزیمهای ALP ممکن است لازم باشد تا بین ALP استخوان و کبد تمایز دهد.

● تست های تکمیلی

AST; ALT; GGT; Bilirubin; Liver panel; Bone markers; Alkaline phosphatase isoenzymes; Bone specific ALP

● تشخیص های افتراقی

اگر نتایج ALP افزایش می یابد اما معلوم نیست که آیا این به دلیل بیماری کبد یا استخوان، ابتدا آزمایش برای آزمایش ALP ایزوآنزیم برای تعیین علت باید انجام شود.

تست GGT و یا آزمایش ۵′- نوکلئوتیداز نیز ممکن است برای افتراق بین بیماری های کبد و استخوان انجام شود. مقادیر GGT و سطوح ۵′- نوکلئوتیداز در بیماری کبدی افزایش می یابد اما در اختلالات استخوان افزایش نمی یابد.
آمادگی لازم جهت انجام تست

● تداخلات دارویی

برخی از داروها ممکن است روی سطح ALP تأثیر بگذارد. برای مثال، قرص های جلوگیری از بارداری ممکن است سطح آن را کاهش دهند، در حالی که داروهای ضد صرع ممکن است سطح آنرا افزایش دهند.

● آمادگی بیمار

ناشتایی شبانه بهتر است اما برای این تست ضروری نیست. فقط نوشیدن آب مجاز است.

این آزمایش معمولأ نیازی به آمادگی قبلی ندارد.

ممکن است از شما خواسته شود که برای ۱۰ ساعت از خوردن و نوشیدن مشروبات الکلی اجتناب کنید.

مقدار آنزیم معمولأ پس از خوردن غذاهای چرب بالا می رود.

بعضی داروها می توانند بر نتایج این تست تأثیر بگذارند.

● روش انجام تست:

انجام این تست با گرفتن خون از ناحیه بازو است.

● نتایج:

۱*مقدار طبیعی آنزیم در جواب آزمایش در قسمت محدوده طبیعی (Reference Range ) ذکر می شود. بااین حال حتی در مورد جوابهای خارج از محدوده ذکر شده نیز، تصمیم طبیعی یا غیر طبیعی بودن با پزشک معالج شما است. مقادیر این آنزیم در سه ماهه سوم بارداری بالااست. بچه ها معمولأ به علت رشد سریع مقادیر ALP  بالایی دارند.

● مواردی که نتایج را تحت تأثیر قرار می دهند

– داروها مثل آنتی بیوتیکها، قرص های ضد بارداری، مصرف طولانی مدت آسپرین و برخی داروهای دیابت خوراکی

– بارداری

– یائسگی

– سن و رشد استخوان

– مصرف زیاد الکل

● نوع نمونه

نمونه خون وریدی بازو

● طریقه جمع آوری نمونه

نمونه خون از طریق فروبردن سوزن داخل ورید بازو به دست می آید

● اطلاعات تکمیلی :

تغییرات فیزیولوژیکی الکالن فسفاتاز

در کودکان فعالیت ALP پلاسما ممکن است تا سه برابر افراد بالغ بر سد که علت فعالیت شدید استئوپلاست در مغز استخوان بوده که به رشد استخوان ارتباط دارد .

در سه ماهه دوم و سوم حاملگی ممکن است الکالن فسفاتاز جفتی باعث افزایش سطح این آنزیم در پلاسما شود .

مصرف لبنیات می تواند باعث آزاد شدن ایزآنزیم الکالن فسفاتاز از سلولهای روده ای شده که از این طریق وارد جریان خون شده که در نتیجه سبب افزایش کاذب و موقت فعالیت آنزیم در پلاسما می شود .

تغییرات پاتولوژیکی الکالن فسفاتاز پلاسما

۱-در بیماریهای کارسینومای استخوان ، کبد ، فعالیت الکالن فسفاتاز پلاسما افزایش می یابد .

۲-بیماری های استخوانی: از جمله بیماریهای استخوانی Disease PageT,s هیپرپاراتیروئیدیسم ، راشتیم ، استئومالاسیا و کارسینومای همراه با متاستاز استئوبلاستیک

۳- بیماریهای کبدی ، کلستاز : این بیماری از دو راه باعث افزایش آنزیم در پلاسما می شود از طرفی مستند ALP کبدی را افزایش می دهد و از طرفی دیگر باعث تراوش آن در جریان خون می شود .

۴- کارسینوما

۵- در فسفاتازی و در بعضی از بیماریهای مانند نکروز کبد و در فقر روی مقدار این آنزیم کاهش می یابد .

افزایش فعالیت آلکالن فسفاتاز:

ایزوآنزیم استخوانی در کودکان تا سه برابر نرمال افزایش دارد که علت آن فعالیت شدید استئوبلاستهای استخوان است. این سلولها در بافت استخوانی آلکالن فسفاتاز ترشح می کند.

ایزوآنزیم جفتی در زنان حامله در سه ماهه دوم و سوم تا دو برابر نرمال افزایش دارد. ایزوآنزیم روده ای پس از مصرف غذاهای چرب افزایش دارد به همین دلیل جهت انجام آزمایش آلکالن فسفاتاز باید بیمار ناشتا باشد.

در کلستاز(cholestasis)، انسداد مجاری صفراوی، یرقانهای انسدادی، کیست و آبسه کبدی آلکالن فسفاتاز سرم شدیدا افزایش می یابد.

در تمام موارد فوق به علت انسداد مجاری صفراوی، صفرا همانند یک دترجنت روی غشاء سلول های کبدی اثر گذاشته و موجب آزاد شدن آلکالن فسفاتاز می گردد، در حالی که در ضایعات خود سلولهای کبدی که SGOT و SGPT افزایش دارند، آلکالن فسفاتاز افزایش نمی یابد.

در بیماریهای استخوانی و کلا مواردیکه فعالیت استئوکلاستها زیاد است مانند پاژت، راشیتیسم(Rickets)، استئومالاسیا، هیپرپاراتیروئیدیسم، شکستگی استخوان ایزوآنزیم استخوانی افزایش مییابد. درکارسینوماایزوآنزیم ریگان افزایش مییابد.

کاهش فعالیت آلکالن فسفاتاز:

فعالیت آلکالن فسفاتاز درهیپوفسفاتازی که یک ناهنجاری ارثی متابولیسم استخوان می باشد کاهش می یابد.

کاهش فعالیت آلکالن فسفاتاز در کمبود روی نیز اتفاق میافتد. تزریق خون و احیاء قلبی- ریوی اغلب موجب کاهش میزان آلکالنفسفاتاز میشوند. این اثر می تواند به واسطه شلاته کردن کاتیون های ضروری توسط سیترات باشد.

در آنمی پرنیشیوز، سوء تغذیه و اسکوروی میزان این آنزیم کاهش می یابد.

● آلکالن فسفاتاز در بیماریها چه تغییری خواهد کرد ؟

▪ ریکتز و نرمی استخوان: میزان کلسیم و فسفر سرم پایین یا طبیعی است و آلکالن فسفاتاز ممکن است طبیعی یا افزایش یافته باشد.

▪ افزایش ویتامین D : ممکن است سبب افزایش آلکالن فسفاتاز گردد.

▪ بیماری پاژت استخوان: اغلب فقط آلکالن فسفاتاز افزایش یافته است و معمولاً به بیشترین حد خود می‌رسد.

▪ پرکاری تیروئید: با تأثیر بر استخوان سبب افزایش آلکالن فسفاتاز می‌گردد.

▪ هیپرپاراتیروئیدیسم: باعث افزایش آلکالن فسفاتاز می‌گردد.

▪ مصرف مزمن الکل: در این موارد آلکالن فسفاتاز طبیعی یا افزایش یافته است اما اغلب با افزایش AST، بیلی‌روبین، MCV, GGT همراه است.

▪ انسداد صفراوی: افزایش ۱۰ برابری در موارد کانسر سر پانکراس و سنگ‌های مجاری صفراوی مشاهده می‌گردد. در موارد کلستاز، GGT نیز افزایش می‌یابد. در بیماران مبتلا به کله‌سیستیت و کلانژیت که سنگی داخل مجرای صفراوی مشترک ندارند، میزان آلکالن فسفاتاز در حد طبیعی یا اینکه اندکی افزایش یافته است.

▪ سیروز:‌ خصوصاً در سیروز صفراوی اولیه (PBC) افزایش ۵ برابر الکالن فسفاتاز مشاهده می‌گردد. در این بیماری آنتی‌بادی ضد میتوکندری نیز افزایش می‌یابد. سطح گاماگلوتامیل ترانسفراز (GGT) و ΄۵- نوکلئوتیداز سرمی به موازات آلکالن فسفاتاز افزایش می‌یابند در حالی که ALT,AST در سیروز صفراوی اویه اغلب طبیعی یا کمی افزایش یافته‌اند. برای تایید تشخیص و ارزیابی مرحله بیماری بیوپسی کبد انجام می‌گردد.

▪ بیماری‌های ارتشاحی ـ گرانولومی کبد(مانند سارکوئیدوز، سل، آمیلوئیدوز، تومورهای متاستاتیک، آبسه): در مواقعی که آلکالن فسفاتاز به بیشتر از U/L 1000 رسیده و همچنین مقادیر GGT نیز افزایش یافته اما میزان بیلی‌روبین کمتر از mg/dl 1/0 باشد، تشخیص بیماری‌های ارتشاحی و گرانولومی کبد مانند سارکوئیدوز، بیماری‌های قارچی، سل و لنفوم مطرح می‌باشند. در مراحل ابتدایی سیروز صفراوی اولیه و کلانژیک اسکلروزان اولیه نیز بیلی‌روبین طبیعی می‌باشد.

▪ هپاتیت: افزایش متوسط ALP در هپاتیت ویروسی دیده می‌شود اما افزایش مقادیر AST,ALT چشمگیرتر است.

▪ تومورها: کارسینوم سلول کلیوی و لنفوم نیز با افزایش ALP همراهند که نشانگر پیش‌آگهی نامطلوب در مورد اول است.

▪ علل آلکالن فسفاتاز پایین سرمی: کم‌کاری تیروئید، برخی موارد بیماری ویلسون، کم‌خونی بدخیمی در موارد نادر، هیپوفسفاتمی.