چگونگی ریسک مواجه با مواد شیمیایی (قسمت دوم) ,

- جایگزینی ماده خطرناک
منظور از جایگزینی، استفاده از مواد شیمیایی کم خطرتر می باشد. البته جایگزینی فقط محدود به مواد نبوده و می تواند فرآیند، وسایل و تجهیزات را نیز شامل شود. از همان ابتدای طراحی یک پروژه یا فرآیند شیمیایی باید نهایت سعی و تلاش برای جستجوی مواد کم خطرتر با کارایی یکسان در انجام پروژه به عمل آید. علاوه بر این، شکل فیزیکی ماده مورد استفاده نیز باید به نوعی مورد توجه قرار گیرد که تماس به حداقل کاهش یابد. موارد زیر مثال هایی برای جایگزینی هستند: مثلاً استفاده از تولوئن به جای بنزن، استفاده از دترجنت ها به جای استفاده از حلال های کلرینه برای چربی زدایی از قطعات، استفاده از شکل خمیری ماده به جای استفاده از آن ماده بصورت پودر خشک برای کاهش تماس.

جداسازی
منظور از جداسازی، ایزوله نمودن نقطه خطر از سایر قسمت ها است به طوریکه سایر افراد از آن خطر محفوظ باشند. برای مثال جدا کردن آزمایشگاه هایی که در آنها از مواد شیمیایی خطرناک استفاده می شود و یا استفاده از کمدهای استاندارد جهت نگهداری مواد شیمیایی به تناسب خطرزا بودن آنها و تامین تهویه مناسب جهت خروج بخارات خطرزا و سمی.

- کنترل های مهندسی
شامل طراحی های اولیه مهندسی جهت به حداقل رساندن میزان ریسک و مخاطرات و درنظر گرفتن الزامات ایمنی بر اساس استانداردهای بین المللی و ملی. متاسفانه در اکثر پروژه های احداث و یا توسعه آزمایشگاه موضوع بررسی تخصصی الزامات آزمایشگاهی و خطرات محتمل از نظر مغفول مانده است و نهایتا سازه ساخته شده به هیچ وجه با الزامات فنی استانداردها انطباق ندارند. در همین خصوص می توان به این مثال ها نوجه نمود: استفاده از سیستم های تهویه موضعی، هودهای مناسب برای کار با مواد خطرناک، سیستم های تهویه ترقیقی، تنظیم و تامین هوای تازه ورودی به مکان هایی که احتمال حضور بخارات شیمیایی در آنها وجود داد و مسیرهای اضطراری برای دوری از خطر.

هودهای شیمیایی
هودهای شیمیایی به منظور کنترل تماس اپراتورها هنگام کار با مواد شیمیایی زیان آور مانند اسیدها و قلیاهای قوی، حلال های آلی فرار و مواد سمی استفاده می شوند. داخل این هودها باید به اندازه کافی خالی و تمیز نگهداری شود تا فضای کافی برای کار اپراتور فراهم باشد. برای کارکرد موثر این هودها تست و کنترل دوره ای لازم است.

در هنگام بازدید و کنترل هودهای شیمیایی سه نکته مورد توجه می باشد:
۱. بازدید کلی هود شیمیایی از قسمت های مختلف شامل هود و کانال، اجزاء الکتریکی هود و قطع آن در شرایط اضطراری.
۲. انجام تست دود (Smoke test) که یک تست کیفی برای رؤیت و کنترل کارکرد سیستم مکشی از طریق مشاهده مسیر جریان هوا می باشد.
۳. تست سرعت دهانه هود (Face velocity) که یک تست کمی برای کنترل راندمان مکش سیستم از طریق اندازه گیری میزان جریان هوای عبوری از هود می باشد.

لازم به ذکر است که برای کار با مواد و نمونه های بیولوژیکی از هودهای بیولوژیکی با جریان خطی و یا هودهای بیولوژیکی با کلاس های متفاوت بسته به درجه حفاظت لازم از نمونه، اپراتور و محیط استفاده می شود. این هودها نیز شرایط کار و استانداردهای مخصوص به خود را داشته و برای اطمینان از کارکرد مؤثر باید بطور دوره ای و مرتب توسط افراد آموزش دیده تست و کنترل شوند.

- کنترل های مدیریتی و اجرایی
کنترل های مدیریتی به شکل های مختلفی امکان پذیر می باشد مانند استفاده از روش های استاندارد عملیات کاری، چرخشی نمودن کار کارکنان و غیره. در اینجا به برخی از این موارد اشاره می شود:

- وسایل حفاظت فردی( PPE)
هنگامیکه اجرای کنترل های مهندسی در محیط کار امکان پذیر نبوده و یا به تنهایی در کاهش سطوح تماس تاحدود قابل قبول کافی نباشند استفاده از وسایل حفاظت فردی به عنوان آخرین راه کنترلی استفاده می شود. به منظور حفاظت قسمت های مختلف بدن در برابر انواع خطرات احتمالی ناشی از مواد شیمیایی، طیف وسیعی از وسایل حفاظت فردی نظیر روپوش آزمایشگاهی، عینک های ایمنی، دستکش و کفش ایمنی و ماسک های تنفسی بکار می رود. ماسک های تنفسی یا رسپیراتورها از جمله مهمترین وسایل حفاظت فردی بوده که برای حفاظت از سیستم تنفسی و در تماس با مواد شیمیایی و آلاینده های هوا مورد استفاده قرار می گیرند.

ماسک های تنفسی حفاظت لازم را توسط تصفیه آلاینده ها از هوای استنشاقی و یا تامین هوا از طریق یک منبع هوای پاک را فراهم می سازند. در زمان تهیه کلیه وسایل حفاظت فردی باید به انطباق کیفیت آنها با استانداردهای بین المللی توجه بسیار زیادی نمود. زیرا تاثیر سوء ناشی از استفاده از وسایل حفاظت فردی غیر استاندارد ممکن است سال ها بعد در سلامتی فرد مشاهده شود.